Is de Amstel wel een rivier?

De Amstelkade, tussen de Munt en de Blauwbrug, ondergaat een flinke opknapbeurt. De herinrichting duurt tot november en zorgt ervoor dat de straat grotendeels afgesloten is. Een mooi moment om eens stil te staan bij de naamgever van deze kade, en onze stad: de Amstel. Iedereen kent de rivier, maar is het eigenlijk wel een echte rivier?

In de Lonely Planet-reisgids van Amsterdam wordt gesproken over "the mighty Amstel river" alsof het hier om een imposante waterstroom zoals de Amazone, de Nijl of de Rijn gaat. De Amstel kabbelt echter rustig door de stad en loopt bij het Rokin zomaar dood. Geen sterke stroming, geen bruisende golven, slechts een kalm wateroppervlak dat zich verspreidt over de grachten.

De Magere Brug over de Amstel met op de achtergrond Amstel 81-179 met Koninklijk Theater Carré. Han van Gool,1990.

Van stromende rivier naar kalm stadswater

In de 12e eeuw, toen Amsterdam ontstond, was de Amstel nog een echte rivier. Zoals Geert Mak beschrijft in het boek De Amstel, stroomde hij destijds krachtig en was hij zelfs verbonden met de Rijn. Dat weten we doordat er klei uit de Rijn is aangetroffen. De naam ‘Amstelredamme’ verwijst naar de dam die hier ooit werd aangelegd om het water te reguleren.

Sindsdien is er veel veranderd. In Amsterdam werd de dam alsmaar uitgebreid en in Nederland werden polders drooggelegd en de loop van rivieren aangepast. Nederland kreeg een volledig door mensen gecontroleerde waterhuishouding. Een van de grootste ingrepen was de drooglegging van de Haarlemmermeer in 1852, een enorme operatie die de waterstromen in Holland ingrijpend beïnvloedde.

Waar begint de Amstel eigenlijk?

Tegenwoordig begint de Amstel ergens bij Uithoorn, zo’n 25 kilometer ten zuiden van Amsterdam. Daar, tussen riet en drassig land, komt hij voort uit de Kromme Mijdrecht en de Drecht. Onderweg krijgt hij versterking van de Bullewijk en de Oude Waver, waarna hij via Ouderkerk naar Amsterdam stroomt.

Opvallend is het brede, rechte stuk tussen de Berlagebrug en de Blauwbrug. Daarna volgen de grote bochten richting de Munt en het Rokin, waar de Amstel abrupt ophoudt. Het water verdeelt zich over de grachten en eindigt uiteindelijk in het IJ. Wat ooit de monding van de rivier was, het Damrak, werd later gedempt.

Geen woeste rivier, maar altijd in beweging

Hoewel de Amstel allang niet meer de machtige rivier van weleer is, staat het water nooit helemaal stil. Het dient nog steeds als afwatering van de polders en wordt continu ververst. Het is misschien geen kolkende watermassa, maar ook geen stilstaande veenplas – en zo blijft de Amstel, tussen al dat mensenwerk, het enige water dat hier echt zijn eigen weg vond.