Een stad op houten palen

Wanneer je door Amsterdam wandelt lijkt het alsof deze gebouwen hier altijd al horen te staan. Maar weinig mensen beseffen dat deze bouwwerken rusten op enorm drassige bodem: al eeuwenlang een zorg voor de huizenbouwers en -bewoners.

De stad rust op een onzichtbare basis: miljoenen houten palen die diep in de drassige bodem zijn geslagen. Zonder deze funderingen zou Amsterdam niet kunnen bestaan zoals wij het kennen. Maar hoe zit dat precies? Hoe zijn deze funderingen ontstaan, waar komt dat hout vandaan en welke uitdagingen brengen ze met zich mee?

Het trekken van de palen van de oude fundering van de Sumatrakade, 1948.

Een stad op palen

In de dertiende eeuw begonnen de eerste bewoners zich te vestigen langs de oevers van de Amstel. De ondergrond bestond voornamelijk uit veen en klei, wat betekende dat huizen zonder stevige ondergrond al snel wegzakten. De oplossing? Houten palen diep de grond in slaan, tot ze de stevige zandlagen bereikten. Dit was een doorbraak in de bouwtechniek en zorgde ervoor dat Amsterdam kon uitgroeien tot de wereldstad die het vandaag is.

Houthandel

Veel van het hout dat gebruikt werd voor de funderingen kwam uit Noorwegen. Amsterdam had enorme hoeveelheden hout nodig, en Noorse handelaren leverden graag. Dit zorgde voor een bloeiende handel en een sterke band tussen de twee regio’s. De invloed van de Noorse houtimport is vandaag de dag nog steeds terug te zien in de funderingen van de grachtenpanden.

Heien met de hand

In de middeleeuwen werd heien met de hand gedaan, een fysiek zware klus. Met de brand-veilige stenen constructies ontstond de noodzaak voor stevige funderingen. Vanaf ca. 1275 gebruikte men een "bouwvlot" met korte palen. Een houten heiblok van honderden kilo’s werd door tientallen mannen met touwen omhoog getrokken en vervolgens op de paal losgelaten. Dit moest nauwkeurig gebeuren, want een scheve paal kon de hele fundering verzwakken. Ondanks deze inspanningen waren fouten niet zeldzaam, wat later vaak leidde tot scheve of verzakte gebouwen. In de 16e-17e eeuw evolueerde dit naar langere heipalen tot op de zandlaag, wat leidde tot de Amsterdamse funderingsmethode. Heien gebeurde handmatig of met een trekhei, vaak begeleid door liederen. Tegenwoordig worden betonpalen en moderne technieken ingezet om funderingen te verstevigen en schade te voorkomen.

Westlandgracht; heien, proef met betonpaal uit twee delen, 17 april 1959.

Het water als bescherming

Een opmerkelijk feit over de Amsterdamse funderingen is dat de houten palen onder water moeten blijven om hun sterkte te behouden. Wanneer het grondwaterpeil daalt, bijvoorbeeld door langdurige droogte, kunnen de palen bloot komen te liggen en gaan rotten. Dit vormt een groot risico voor historische gebouwen. Daarom is goed waterbeheer essentieel om de stad letterlijk overeind te houden.

Verzakking en de Dansende Huizen

Toch bleken houten funderingen niet perfect. Veel oude huizen in Amsterdam zijn in de loop der eeuwen gaan verzakken, met als bekendste voorbeeld de ‘dansende huizen’ aan de Amstel. Deze panden, die op ongelijke wijze zijn gezakt, lijken te golven alsof ze meebewegen met het water. Dit maakt ze tot een iconisch gezicht voor toeristen, maar tegelijkertijd een uitdaging voor eigenaren en bouwkundigen.

De Dansende Huizen, toen ze nog iets rechter stonden in 1943 en tegenwoordig.

Paleis op de Dam: Een bouwkundig wonder

Zelfs het indrukwekkende Paleis op de Dam heeft te maken gehad met funderingsproblemen. Het paleis werd in de zeventiende eeuw gebouwd op maar liefst 13.659 houten palen. Ondanks deze stevige basis begon het gebouw na verloop van tijd te verzakken. In 1945 werden extra palen de grond in geslagen, waardoor het paleis nu op een indrukwekkende 13.681 palen rust. Dit illustreert hoe belangrijk funderingswerk is voor de stabiliteit van Amsterdamse gebouwen.

Bouwen op het IJ: De Stadsherberg

Amsterdam is niet alleen op land, maar ook op het water gebouwd. In de zeventiende eeuw bevond zich midden in het IJ een bijzondere constructie: de Nieuwe Stadsherberg. Dit drijvende hotel was een populaire ontmoetingsplaats voor reizigers en zeelieden. De herberg stond op houten palen en was via een lange loopplank verbonden met het vasteland. In 1876 werd het gebouw gesloopt om plaats te maken voor het Centraal Station, dat op zijn beurt weer op duizenden palen werd gebouwd.

Gezicht op de Oude Stadsherberg in het IJ, gezien uit Oostelijke richting.

Uw huis op palen - Wat kunt u doen?

Net als de rest van de stad rust uw huis waarschijnlijk op houten palen. Het is belangrijk om te weten in welke staat uw fundering verkeert. Verzakkingen, scheuren en klemmende deuren kunnen tekenen zijn van funderingsproblemen. Op ons online funderingsloket vindt u alle informatie over het controleren, onderhouden en indien nodig vervangen van uw fundering.